Jun 17 2008
Տագնապ Անկարայում. Թուրքիան գնում է դեպի ինքնության վտանգավոր ճգնաժամ
Տպել այս հոդվածը
«Շպիգել», 6 հունիսի 2008թ.
Աղբյուրը` (Der Spiegel)
Ֆերդա Աթաման և Յուրգեն Գոթշլիխ (Ferda Ataman and Jürgen Gottschlich)
Թուրքիայի բարձրագույն դատարանը հինգշաբթի օրն Անկարայում կայացրեց վճիռ, որով համալսարաններում գլխաշոր կրելու արգելքը մեղմացնելու մասին Էրդողանի կառավարության ընդունած օրենքը ճանաչեց հակասահմանադրական: Այս վճիռը նախանշան է լուրջ հակամարտության, որը հավանաբար ի հայտ կգա մոտակա ամիսներին Էրդողանի` իսլամիստական «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության (ԱԶԿ` AKP) և երկրի աշխարհիկ ուժերի միջև` ի դեմս հզոր բանակի:
Հինգշաբթի օրը կեսօրից հետո Թուրքիայում սպասողական մթնոլորտ էր: Կարծես ամբողջ երկիրը սպասում էր բարձրագույն դատարանի որոշմանը: Եվ դատավորները չհիասթափեցրին. դատարանը վճռեց, որ գլխաշոր կրելու մասին օրենքում կառավարության կատարած բարեփոխումը հակասահմանադրական է:
Դատարանը հրապարակեց իր վճիռն անսովոր կարճատև դատավարությունից հետո՝ աննշան տեղ թողնելով փոխզիջումների համար. սահմանադրական բարեփոխումը, որն իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության և Ազգայնական շարժում կուսակցության (MHP) աջակցությամբ փետրվար ամսին հաստատել էր Թուրքիայի խորհրդարանը, անվավեր է: Գլխաշոր կրելու արգելքի վերացումը, ասվում է դատարանի որոշման մեջ, խախտում է կրոնի և պետության միջև սահմանադրորեն ամրագրված բաժանումը:
Դատավճիռը շատ ավելի հեռուն գնաց, քան ակնկալվում էր: Թե’ քաղաքական գործիչները, և թե’ վերլուծաբանները կարծում էին, որ դատարանն ընդամենը կպահանջեր ընդունել լրացուցիչ օրենք, որով գլխաշորերի մասին օրենքի փոփոխությունը կտարածվեր միայն համալսարանների վրա` պահպանելով գլխաշոր կրելու արգելքը դպրոցներում, ինչպես նաև քաղաքացիական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց համար:
Փոխարենը, Թուրքիայի բարձրագույն դատարանը վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին և նրա «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությանը լուրջ քաղաքական պարտության մատնեց: Ավելին, այդ դատավճիռն ինքնին մի ազդանշան էր. Թուրքիայի բարձրագույն դատարանը շուտով պետք է լսի ԱԶԿ-ի գործունեությունն արգելելու վերաբերյալ գործը` հիմք ընդունելով վերջինիս ենթադրվող կրոնական արմատները, ինչպես նաև՝ եկեղեցու և պետության միջև տարանջատումը վերացնելու մտադրությունը: Հինգշաբթի օրն ընդունված դատավճիռը կարծես ազդանշան էր, որ դատավորները չեն պատրաստվում տեղի տալ:
Գլխաշորի շուրջ պայքարն ընդամենը մի ճակատամարտ է այն պատերազմում, որ ներկայումս ընթանում է հենց Թուրքիայի ինքնության շուրջ: Գերիշխող բյուրոկրատիան և բանակը (ընդդիմությունը), որը համառորեն հավատարիմ է մնում հիմնադիր հոր` Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքի գաղափարներին, ինչպես նաև՝ աշխարհիկ թուրքերի մի ստվար զանգված, դիտում են կառավարող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը որպես սպառնալիք իրենց կենսակերպին: Նրանք վախենում են, որ Էրդողանի կառավարությունը` նախագահ Աբդուլահ Գյուլի հետ, ով նույնպես ԱԶԿ անդամ է, ցանկանում է երկրում ուժեղացնել կրոնի դերը: ԱԶԿ-ի հզորացման մեջ նրանք տեսնում են Թուրքիայի աստիճանաբար աճող մահմեդականացումը:
Փաստեր կան, որ նրանք գուցե իրավացի են, որ ԱԶԿ-ի իշխանության օրոք ուժային հաշվեկշիռը փոխվում է, իսկ երկիրը դառնում է ավելի պահպանողական ու կրոնական: Ալկոհոլի օգտագործումը սահմանապակող նոր օրենքներ են ընդունվել, և գլխաշորով կանայք ավելի հաճախ են սկսել երևալ հասարակության մեջ: Բացի այդ, երկրի կրոնական հարցերով գերատեսչությունը վերջերս հրապարակել է հոդված, որը կանանց պարտավորեցնում է ձեռնպահ մնալ տղամարդկանց սեռապես գայթակղելուց: Այնուհանդերձ, քննադատները վիճելի են համարում այն, որ դատարանի վճիռները կամ պետական գերատեսչությունները կարող են արդյունավետ կերպով վերջ դնել տվյալ զարգացումներին:
«Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունն արդեն արտահայտել է իր դժգոհությունը հինգշաբթի օրը ընդունված դատավճռի վերաբերյալ: ԱԶԿ-ի խոսնակը վճիռը հայտարարեց հակասահմանադրական` այն անվանելով ավելի շուտ քաղաքական, քան իրավական վճիռ: «Սա միջամտություն է և՛ ժողովրդավարությանը, և՛ խորհրդարանի իրավական իշխանությանը»,- լրագրողներին ասել է ԱԶԿ-ի խորհրդարանական խմբի փոխնախագահ Բեկիր Բոզդակը: «Վճիռը ճանապարհ է հարթում` վերահսկելու ցանկացած սահմանադրական բարեփոխում, որ խորհրդարանը կցանկանա իրականացնել»:
Սակայն այս դատավճռից պարզ է դառնում, որ երկրում կա նաև ԱԶԿ-ն արգելելու միտում: Եվ այս իրավիճակը քաղաքական ցնցումներ կառաջացնի հենց այն ժամանակ, երբ Թուրքիան որդեգրել է Եվրամիությանն անդամակցելու ուղին: Այս նոր վճիռը հավանաբար չի մեծացնի երկրի շանսերն այդ ուղղությամբ: Եվրոպան բազմիցս քննադատել է Թուրքիայի կոշտ դատական համակարգը` խոսքի ազատության և իրական ժողովրդավարության ճանապարհին խոչընդոտ հանդիսանալու համար:
Հարցն այն է՝ արդյոք ԱԶԿ-ն կընդունի՞ իր դեմ արգելքը՝ առանց իր համախոհներին մոբիլիզացնել փորձելու: Զանգվածային ցույցերի և աշնանը վաղաժամկետ ընտրությունների հավանականության մասին արդեն ենթադրություններ են շրջանառվում: «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունն, ինչպես ենթադրում են շատերը, թերևս օգտագործի այդ ցույցերն ի զորակցություն նոր սահմանադրական հանրաքվեի, որը կզրկեր դատարաններին իրենց ներկայիս իշխանությունից:
Բանակը ներկայումս ուշադրությամբ հետևելու է ԱԶԿ-ի քայլերին: Եվ անհրաժեշտության դեպքում, այն կպաշտպանի երկրի աշխարհիկությունը բոլոր հնարավոր միջոցներով: Կարճ ասած, Թուրքիան գտնվում է վտանգավոր ճամփաբաժանի վրա, որը կարող է ավարտվել առճակատմամբ:
3 մեկնաբանություն
Եթե հավատալու լինենք թղթակցի ուսումնասիրության ճշմարտացիությանը, թուրքիան քաղաքական անդունդի եզրին է կանգնած: Սակայն ես մնում եմ կարծիքին, որ թուրքիայի նման ամբողջատիրական ու մոլեռանդ երկրում հնարավոր չէ սահմանադրական ճանապարհով հասնել կառավարման որոշակի փոփոխությունների կամ առավել ևս` իշխանափոխության: Բանակի ուժը կարող է դեր խաղալ, բայց, անկեղծ ասած, խիստ կասկածում եմ այդ հակամարտության ոչ մտացածին լինելուն:
The article omits the economic climate in which the confrontation between AKP and the secular opposition is playing out. Yet, the current economic slowdown in Turkey will only weaken AKP’s position. It should not be forgotten that AKP’s rapid ascent in the Turkish politics was due largely to popular support generated by a growing economy. The backbone of the party became the newly rich Muslim businessmen who profited greatly from the economic expansion following the economic crisis of the late 90’s.
However, the prospects of the Turkish economy have become gloomy of late. The GDP growth for 2008 is forecasted at 4%, almost half the growth rate of the past several years. Some economists are expressing doubt of attaining even those marks. The inflation rate is at double digits despite the persistent interest rate increases made by the Turkish Central Bank (TCB). The unemployment stands above 10% as well. In fact, all the ingredients exist for a stagflation, where the slow growth or even a decline are accompanied by high inflation and unemployment.
Turkey’s economic slowdown is further exacerbated by the credit crisis in the world’s financial markets. This summer will be an important tollgate for Turkey, which might indicate how severe would be the economic slowdown. Turkish companies are heavily indebted, most of which is coming due this summer. Amid the global credit crunch it will be increasingly difficult for Turkish companies to refinance their debt. Refinancing at higher rates or, worse yet, the inability to find credit will drain the profitability or even threaten the survival of Turkish corporations, which already have to cut down on exports under the pressure of a strong Turkish lira (which is a by-product of TCB’s rate increase campaign).
Such an economic environment spells trouble for the AKP. If in 2007 the AKP announced new parliamentary elections to overcome its opponents with a resounding win, the current economic slowdown would limit the use of that option. The downturn will erode the AKP’s support among the people. Therefore, even if the Turkish Constitutional Court does not ban the party, the decline of the Turkish economy could help the secularists neutralize the AKP as a governing party.
Stepan Sargsyan
Contributing Correspondent (Los Angeles)
“ARARAT” Center for Strategic Studies
“Գլխաշոր կրելու արգելքի վերացումը, ասվում է դատարանի որոշման մեջ, խախտում է եկեղեցու և պետության միջև սահմանադրորեն ամրագրված բաժանումը:”
Պէտք է լինի “կրօնի եւ պետութեան միջեւ”: